Wettelijk verplichte informatie voor de etikettering
Sinds 13 december 2014 is de wetgeving (Verordening EU nr. 1169/2011) met betrekking tot de etikettering van voedingsmiddelen van kracht. Deze wetgeving vervangt een reeks oude wetten en bundelt de losse regels tot een samenhangend geheel. Het etiket moet voortaan ook beter leesbaar zijn en meer informatie bevatten over de aanwezige voedingsstoffen. De wetgeving heeft als doelstelling de consument beter te informeren en hem te helpen gezondere keuzes te maken.
De wetgeving voorziet in een reeks verplichte vermeldingen, bijvoorbeeld wie verantwoordelijk is voor de productie en de verkoop van een voedingsproduct, welke ingrediënten werden gebruikt tijdens de bereiding ervan, hoeveel er exact in de verpakking zit of wie er lijdt aan een voedselallergie. Om te voorkomen dat de consument bedorven voedsel eet, moeten de houdbaarheidsdatum en de bewaarvoorschriften (bv. in de koelkast of de diepvriezer) worden vermeld.
Wat moet er verplicht op het etiket staan?
Deze gegevens moeten eenvoudig te begrijpen zijn en goed zichtbaar en leesbaar worden weergegeven op de verpakking.
De wetgeving bevat strenge regels om te voorkomen dat de consument door beschrijvingen of afbeeldingen op de verpakking wordt misleid. De verkoopsbenaming vertelt je wat je koopt: varkensvlees of rundvlees, natuuryoghurt of yoghurt met aardbeien, melkchocolade of witte chocolade.
Een producent mag niet om het even welke naam gebruiken. Sommige benamingen liggen bovendien bij wet vast, bv. "melk". Alleen melk die wordt afgescheiden door de melkklier van een of meer koeien, ooien, geiten of buffelkoeien kan melk worden genoemd. Dat verklaart waarom de benaming "sojamelk" voor een sojadrank niet correct is. Ook de benaming "yoghurt" is beschermd. Alleen melkproducten die gefermenteerd zijn met de bacteriestammen Lactobacillus bulgaricus en Streptococcus thermophilus mogen onder de noemer yoghurt worden verkocht. Een ander voorbeeld zijn de benamingen "fruitsap", "fruitdrank" en "nectar". Fruitsap moet uit 100 % sap zonder toegevoegde suiker bestaan, terwijl een fruitdrank en een nectar maar 25 tot 50 % fruitsap moeten bevatten.
Tot slot kan in sommige gevallen de benaming van het levensmiddel worden vergezeld van een specifieke vermelding. Dit geldt bijvoorbeeld voor voedingsmiddelen die met ioniserende straling zijn behandeld om een langere houdbaarheid te bekomen (bv. kruiden en specerijen). De benaming van het levensmiddel moet dan worden aangevuld door de vermelding "doorstraald", "door straling behandeld" of "met ioniserende straling behandeld".
De ingrediëntenlijst is een opsomming van alle voedingsmiddelen, voedingsbestanddelen en toevoegsels (bv. bewaarmiddelen, aroma's, kleurstoffen) die bij de productie of bereiding werden gebruikt en nog in het eindproduct aanwezig zijn. Het is een handig hulpmiddel om de samenstelling van een voedingsmiddel te beoordelen. De opsomming moet worden voorafgegaan door een vermelding die het woord "ingrediënten" bevat.
De voedingswaarde of nutritionele waarde geeft weer hoeveel energie het product bevat en het gehalte aan bepaalde voedingsstoffen. De voedingswaarde per 100 g of per 100 ml product vermelden is verplicht en maakt het mogelijk om producten snel en makkelijk met elkaar te vergelijken.
Personen die overgevoelig zijn voor bepaalde voedingsbestanddelen (allergenen), moeten voldoende worden geïnformeerd over de mogelijke aanwezigheid ervan in voedingsmiddelen. De wetgeving bepaalt dat allergenen opvallender in de ingrediëntenlijst moeten worden opgenomen. Dit moet ervoor zorgen dat de consument alle allergenen makkelijk kan terugvinden. Diezelfde informatie moet ook bij onverpakte voedingsmiddelen worden aangeboden, bijvoorbeeld voor voeding die in restaurants en kantines wordt verkocht. Voor deze laatste gevallen kunnen de lidstaten zelf bepalen hoe de informatie aan de consument wordt aangeboden.
Lees meer over de 14 wettelijke verplicht te vermelden allergenen
De houdbaarheidsdatum op het etiket geeft aan hoe lang een product houdbaar is en dus veilig kan worden gebruikt. De bewaarvoorschriften of gebruiksvoorwaarden moeten verplicht worden weergegeven als die van invloed zijn op de houdbaarheidsdatum.
Op het etiket moet verplicht de naam en het adres van een verantwoordelijke voor het levensmiddel (de producent, de verpakker of de invoerder) vermeld staan. Soms staat er ook een telefoonnummer op het etiket. In geval van klachten over het product weet de consument op die manier tot wie hij zich kan richten. Dit is ook belangrijke informatie voor controle-instanties van de overheid.
Een gebruiksaanwijzing moet enkel worden vermeld indien dit nodig is voor een correct gebruik van het voedingsmiddel. Op rauwe melk moet bijvoorbeeld de aanwijzing "koken voor gebruik" worden vermeld. Andere voorbeelden zijn:
- "Schudden vóór gebruik";
- "Ontdooien voor gebruik";
- "Openknippen op de streepjeslijn";
- "Opwarmen au bain marie".
De aanduiding van de plaats van oorsprong of herkomst geeft het land of de regio van herkomst aan en is verplicht voor bepaalde productcategorieën zoals bijvoorbeeld vers vlees, honing, groenten en fruit, olijfolie, vis, zuivel en eieren.
De vermelding is ook verplicht indien de merknaam of andere elementen op de verpakking (bijvoorbeeld: een tekening, vlag of verwijzing naar een plaats) de consument een verkeerd beeld zouden kunnen geven over de herkomst van het product.
Het nettogewicht is het gewicht van het product zonder de verpakking.
Voor vloeibare producten wordt dit uitgedrukt in volume (l, ml of cl). Voor vaste stoffen is dat in gewicht (kg of g). Regelmatig vind je het e-teken op de verpakking terug. Dat staat voor het Engelse woord “estimate” of schatting. Het geeft aan dat de verpakking bij benadering de vermelde hoeveelheid product bevat.
Het etiket op blikken of bokalen met vaste voedingsmiddelen en een opgietvloeistof (bv. groenten in blik) moet naast het totale gewicht ook het netto-uitlekgewicht vermelden.
Bij dranken die meer dan 1,2 volumeprocent alcohol bevatten (1,2 ml alcohol per 100 ml), moet het exacte alcoholgehalte als volgt worden aangegeven op het etiket: "alcohol xx,x %vol" of "alc. xx,x %vol".
Alcohol levert bijna zoveel energie als vetten: 1 g alcohol levert 7 kcal. Alcohol is geen essentiële voedingsstof. Het moet worden beschouwd als een genotmiddel. Alcoholische dranken bevatten naast alcohol vaak ook suiker. Omdat ze calorierijk zijn en weinig of geen essentiële voedingsstoffen aanbrengen, behoren ze tot de rode bol van de voedingsdriehoek. Vanuit gezondheidsstandpunt wordt aangeraden de alcoholconsumptie te beperken tot één per dag voor vrouwen en twee per dag voor mannen. Een alcoholische consumptie is bijvoorbeeld 1 glas bier van 250 ml, 1 glas wijn van 125 ml, 1 aperitief van 70 ml.
Zodra er tijdens de productie bepaalde behandelingen zijn uitgevoerd of specifieke ingrediënten zijn toegevoegd, moet dit duidelijk leesbaar zijn op het etiket. Bijvoorbeeld:
- "verpakt onder beschermende atmosfeer": voedingsmiddelen waarvan de houdbaarheid is verlengd door een gewijzigde gassamenstelling in de verpakking (bv. versneden en voorverpakte groenten en vleeswaren);
- "met zoetstof(fen)": voedingsmiddelen die één of meer zoetstoffen bevatten (bv. light-frisdranken);
- "met suiker(s) en zoetstof(fen)": voedingsmiddelen die zowel toegevoegde suiker(s) als één of meer zoetstoffen bevatten;
- "overmatig gebruik kan een laxerend effect hebben": voedingsmiddelen met een gehalte aan polyolen (suikeralcoholen zoals sorbitol en mannitol) van meer dan 10 volumeprocent;
- "bevat een bron van fenylalanine": voedingsmiddelen met aspartaam, een bron van fenylalanine (bv. light-frisdranken). Personen met een fenylketonurie, een aangeboren stofwisselingsziekte waardoor fenylalanine niet kan worden verwerkt, moeten deze producten vermijden.
Extra niet wettelijke informatie mag niet misleiden
De producent kan ervoor kiezen om de consument nog bijkomende informatie te geven naast de verplichte informatie. Deze informatie is meestal bedoeld om consumenten te overtuigen van de positieve kwaliteiten van het product. Hij mag echter niet misleidend zijn. Vandaar dat er strikte regels zijn opgelegd aan het gebruik van beweringen over de voedings- en gezondheidseigenschappen van voedingsmiddelen. Alleen specifieke beweringen die na een grondige evaluatieprocedure werden goedgekeurd, zijn toegestaan.
Ook labels die aantonen dat het product voldoet aan de EU-regels voor biologische productie zijn wettelijk gereglementeerd.
Consumenten hechten vaak veel belang aan de oorsprong van hun voeding. Wie Parmaham koopt, wil zeker zijn dat de ham uit Parma komt. Een reeks oorsprongsbenamingen zijn wettelijk beschermd, andere (nog) niet. De oorsprong van vers vlees moet altijd worden vermeld. Voor alle andere producten geldt dat de benaming de consument niet mag misleiden. Als kaas onder de naam Goudse kaas wordt verkocht maar niet in Nederland is geproduceerd, dan moet dat duidelijk worden vermeld.
Niet voorverpakte verse producten
Het etiket op voorverpakte voedingsmiddelen is een makkelijke drager van voedingsinformatie. Verse groenten, vlees van bij de slager, brood bij de bakker of kaas in de kaashandel worden meestal echter pas bij de aankoop verpakt. De handelaar kan niet op elk pakje alle voedingsinformatie aanbrengen. De wetgever voorziet daarom dat dergelijke producten zonder voedingsinformatie (inclusief voedingswaarde) mogen worden verkocht. De informatie moet wel voor de consument op eenvoudige verzoek beschikbaar zijn in het verkooppunt.
Voor heel wat voedingsmiddelen kan je de voedingswaarde ook makkelijk zelf opzoeken. De Belgische voedingsmiddelentabel, uitgegeven door Nubel, bevat zo’n 1200 voedingsmiddelen. Je kan de gedrukte lijst aankopen of alle info gratis online raadplegen.
Voedingsinformatie online en mobiel
Naast de voedingsmiddelentabellen zijn er nog digitale tools waar je bruikbare voedingsinformatie kan vinden. Omdat de aankoop van voedingsmiddelen online steeds populairder wordt, moet de voedingsinformatie conform de nieuwe regelgeving op een gelijkaardige manier beschikbaar zijn als in een traditioneel verkooppunt.
Er worden regelmatig nieuwe app’s gelanceerd waarmee je voedingsinformatie via je smartphone of tablet kan raadplegen. Sommige hebben eerder een gadget waarde, andere kunnen wel handige tools zijn om meer inzicht te krijgen in wat je eet. Er zijn app’s die op basis van de streepjescode de voedingswaarde, de ingrediëntenlijst, de oorsprong of duurzaamheidsfactoren meegeven. Ga na wie de app heeft ontwikkeld. Dat kan een aanwijzing zijn van de betrouwbaarheid. Kies voor een app van een betrouwbare, bekende bron.
- Federale overheidsdienst volksgezondheid, veiligheid van de voedselketen en leefmilieu. Wat moet en mag er op de etikettering staan? Beschikbaar via https://www.health.belgium.be/nl/voeding/informatie-voor-de-consumenten/etiketttering/wat-moet-en-mag-op-de-etikettering-staan. Geraadpleegd op 12 juni 2019
- Verordening (EU) nr. 1169/2011 betreffende de verstrekking van voedselinformatie aan consumenten. Beschikbaar via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/ALL/?uri=CELEX%3A32011R1169. Geraadpleegd op 12 juni 2019
- Codex Alimentarius - General standard for the labelling of prepackaged foods cxs. Revised in 2018
- Codex Alimentarius – Guidelines on nutrition labelling CAC/GL 2-1985. Revised in 2013, 2015, 2016 and 2017
- Verordening (EU) nr. 1924/2006 inzake voedings- en gezondheidsclaims voor levensmiddelen. Beschikbaar via https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/ALL/?uri=CELEX%3A32006R1924. Geraadpleegd op 12 juni 2019.
- U.S. Food & drug administration. Changes to the Nutrition Facts Label. Beschikbaar via https://www.fda.gov/food/food-labeling-nutrition/changes-nutrition-facts-label. Geraadpleegd op 12 juni 2019
Meer weten over het voedingsetiket?
Het etiket
De gegevens op het etiket laten je toe om verschillende producten met elkaar te vergelijken en kunnen je helpen om gezonder te kiezen.
Nutritionele info op het etiket lezen en begrijpen
Nutritionele info op het etiket wordt op verschillende manieren weergegeven, bv. via een voedingswaardetabel, logo’s of symbolen. Waarop moeten we letten?
INFOGRAFIEK - Het etiket lezen en begrijpen
Nutritionele info op het etiket lezen en begrijpen. Waarop moet je letten?