Voedingsadvies in een etnisch divers Vlaanderen

Marjolein Tratsaert is werkzaam als diëtiste en gezondheidspromotor in 2 wijkgezondheidscentra. 
Suveyda Atay werkt als diëtiste in een ziekenhuis.
Sevim Bekir heeft een zelfstandige diëtistenpraktijk.
Büsra Caylar werkt als diëtiste in een ziekenhuis.

Waarom moeten diëtisten rekening houden met de culturele achtergrond van hun cliënten?

Afkomst gaat meestal samen met een bepaalde culturele achtergrond in termen van opvattingen, normen, waarden, gedrag en geloof die kenmerkend zijn voor een bepaalde groep mensen of een zeker gebied. Dat uit zich onder meer ook in specifieke voedselvoorkeuren en in bepaalde voedingsgewoonten en -tradities.

Marjolein: Sommigen houden graag vast aan de eetcultuur van hun land van herkomst. Het doet hen denken aan hun geboorteland of aan dat van hun familie. Allochtonen zijn ook vaak trots op hun achtergrond en houden daarom bepaalde voedingstradities in ere. Anderen daarentegen willen zo snel en goed mogelijk integreren en vragen mij zelfs om specifiek ‘Belgisch’ voedingsadvies te geven.

Kan je voorbeelden geven van aangepast voedingsadvies?

Marjolein: Ik probeer de gezonde gewoontes uit de traditionele cultuur bij mijn cliënten te versterken. Bij Turken is het bijvoorbeeld een gewoonte om groenten te eten bij het ontbijt. Ik spoor ze daarom aan om ook dan meer groenten te eten en niet om in de plaats daarvan bijvoorbeeld fruit met granola en yoghurt te nemen.

Suveyda: Het is belangrijk om voldoende specifiek te zijn. Neem nu bijvoorbeeld het algemene advies om weinig suiker te gebruiken. Veel en weinig zijn relatieve begrippen. Wie van thuis uit gewoon is om sterk gesuikerde koffie of thee te serveren omdat dat tot de culturele gebruiken behoort, realiseert zich niet altijd dat hij of zij op die manier veel suiker gebruikt. Maak daarom een lijst met aanbevolen en te beperken voedingsmiddelen, werk speciaal voor de ramadan een dagschema uit en geef duidelijk hoeveelheden en porties mee. Tijdens de ramadan wordt het vasten vaak verbroken met dadels. Dadels zijn vezelrijk, dat is goed, maar ze bevatten ook veel suikers. Vandaar dat het belangrijk is om een concreet aantal op te geven.  Als ze in overvloed worden gegeten is het niet meer goed.

Zijn er specifieke voedingstrends die bij allochtone gemeenschappen leven?

Büsra: Het koolhydraatarm dieet is een trend die we vaker zien bij de Turkse gemeenschap. Dit komt omdat dit dieet ook in Turkije erg populair is geworden. Als diëtiste is het belangrijk om goed in de gaten te houden wat er leeft in het land van herkomst en hiermee rekening te houden in je aanpak om te blijven werken aan gezonde eetgewoontes op lange termijn.

Marjolein: Er verschijnen heel veel zaken op Turkse televisie/Facebook. Gember en citroen in je water doen, afslankpillen, ketogeen dieet, enkel koffie en sigaretten, … Ik krijg heel vaak de vraag of ik geen pilletjes heb om af te vallen. Dan antwoord ik altijd met een grapje: ‘Mocht ik hiervoor een pilletje hebben, dan had ik het je al lang gegeven. En was ik intussen al heel rijk.’ Ik probeer tijdens de eerste consultatie de verwachtingen na te gaan en om te buigen naar een meer realistisch beeld. Ik heb al vaak gehoord dat 5 kg afvallen op twee weken tijd wel moet lukken. Dat is uiteraard niet het geval.

Sevim: Ook het detoxdieet en het driemaandendieet zijn populair. Cliënten vragen soms naar bepaalde siropen waarmee ze sneller zouden kunnen afvallen. Sommigen drinken azijn bij het ontbijt om meer calorieën te kunnen verbranden. Ik probeer mijn cliënten dan duidelijk te maken dat er geen wondermiddelen bestaan, crashdiëten geen resultaat bieden op lange termijn en leg hen het gevaar van het jojo-effect uit. De nadruk moet liggen op gezonde voeding en dat impliceert veranderingen in hun totale voedingspatroon en leefstijl. Dat advies geldt trouwens voor iedereen, los van de herkomst.   

Waarop moet je letten als je een voedingsanamnese afneemt?

Sevim: Vraag goed na wat men eet. Enige achtergrondkennis hebben over verschillende eetgewoontes en waarin ze verschillen met de Belgische, is van belang. Denk maar aan de gewoonte om brood te soppen in olijfolie als ontbijt, extra brood te nemen bij de maaltijd – men vermeldt dat niet altijd omdat dit in hun ogen een gewoonte is – en het gebruik van traditionele gerechten en specifieke maaltijdmomenten.

Vraag niet alleen wat ze precies eten maar ook wat ze precies verstaan onder specifieke producten. Noten bijvoorbeeld slaat voor sommigen enkel op noten, maar voor anderen op een mix van noten met gedroogd fruit of enkel op gedroogd fruit. Linzen en kikkererwten worden meestal regelmatig gegeten maar als je vraagt naar het gebruik van peulvruchten, dan weet men niet altijd dat linzen en kikkererwten behoren tot de groep van peulvruchten.

Büsra: Het is ook belangrijk om de bereidingswijze van bepaalde gerecht te achterhalen. In de Turkse keuken wordt rijst bijvoorbeeld niet alleen gekookt. Rijst wordt altijd met veel boter en/of olijfolie bereid.  

Suveyda: Vraag zeker de tijdstippen na waarop de maaltijden worden genomen en of er na het avondmaal nog wordt gegeten of gedronken. In allochtone groepen komen vaak maar twee hoofdmaaltijden voor en zijn de tussendoortjes minder afgebakend. Vraag zeker ook door naar het gebruik van allerhande zoetigheden. Hou ten slotte rekening met de jaarlijkse ramadan.

Wat zijn mogelijke barrières tijdens de consultatie?

Sevim: Sommige cliënten kunnen niet lezen of schrijven of zijn de Nederlandse taal niet goed machtig. Vraag hen dus niet om een eetdagboekje bij te houden.

Marjolein: In het wijkgezondheidscentrum hebben we de luxe om te kunnen samenwerken met tolken. Dat zorgt ervoor dat ik ook voedingsadvies kan geven aan cliënten die geen Nederlands praten. Heel wat kant-en-klaar consultatiemateriaal is jammer genoeg niet aangepast aan de multiculturele samenleving waarin we leven. Ik probeer daarom zelf wat materialen te verzamelen, bijvoorbeeld prenten met een ideale bordindeling en verschillende voorbeelden van een koolhydraatportie (bv. van aardappelen, couscous, pilav en fufu).

Hoe kan je je als diëtist verdiepen in andere eetculturen?

Marjolein: Een open en nieuwsgierige houding is van belang, zowel bij de cliënt als de diëtist. Cliënten die open zijn, praten heel graag over hun eigen cultuur en zijn er trots op. Ik steek het meeste op van mijn cliënten zelf. Ik vraag ook steeds welke afkomst ze hebben en tijdens de anamnese verwijs ik indien mogelijk zelf ook eens naar een typisch gerecht uit hun cultuur. Ze reageren vaak verbaasd als ze horen dat ik typische gerechten ken. Ze appreciëren dit enorm. Praten ze over een voedingsmiddel dat je niet kent? Google het terwijl de patiënt erbij zit. Vraag hoe ze het bereiden en waar je het kan vinden in de buurt.

Büsra: Vaak geven Turkse moskeeën buurtfeesten waar ze verschillende Turkse gerechten verkopen. Dat is de ideale manier om hiermee in contact te komen. Als je eens bij iemand kan gaan ontbijten of deelnemen aan het avondmaal krijg je eveneens een beeld van wat er gegeten wordt. Daarnaast kan je natuurlijk ook gewoon kookboeken of het internet raadplegen.

Marjolein: Ik doe zelf ook vaak boodschappen in bijvoorbeeld Turkse en Afrikaanse winkels en probeer de restaurants eens uit. Op reis probeer ik verschillende traditionele gerechten te proeven en zoveel mogelijk de echt de keuken te leren kennen. Cliënten vinden het super als ze horen dat ik hun land heb bezocht.