Rol van de school bij bevorderen gezond eetgedrag

Een effectief voedingsbeleid op school voor een betere gezondheid

Heel wat gezondheidsorganisaties en diverse overheden zijn zich al lang bewust van het potentieel dat het onderwijs biedt om gezonde voeding bij kinderen en jongeren te bevorderen. In 2006 stelde de “World Health Organisation” (WHO) Europa richtlijnen op voor de uitwerking van een effectief schoolvoedingsbeleid. Een evenwichtig en gevarieerd voedings- en drankenaanbod moet de voedingsstatus van de kinderen en jongeren verbeteren en overgewicht bij kinderen en jongeren helpen voorkomen of verminderen.  Voedingseducatie dient kinderen en jongeren te leren wat een gezonde voedingsgewoonten betekenen en hoe deze in de praktijk te brengen. Aansluitend hierbij heeft ook de Europese Unie in haar actieplan 2014-2020 voor de strijd tegen obesitas bij kinderen gelijklopende doelstellingen voor scholen geformuleerd.

In zowat alle (Europese) landen waaronder ook België zijn er programma’s opgezet om scholen actief te betrekken bij het bevorderen van een gezonde voeding bij kinderen en jongeren. De verschillende lidstaten worden immers geconfronteerd met dezelfde problematiek van toenemend overgewicht bij kinderen en ongezonde eetgewoonten. De aanpak in de verschillende Europese lidstaten is evenwel sterk verschillend.

Vlaamse scholen voeren verplicht gezondheidsbeleid

Sinds 1 september 2018 zijn de Vlaamse scholen verplicht een gezondheidsbeleid te voeren als essentieel onderdeel van de leerlingenbegeleiding. Met een kwaliteitsvol gezondheidsbeleid dragen scholen hun steentje bij aan de volgende algemene gezondheidsdoelstelling van de Vlaamse overheid: de Vlaming leeft gezonder in 2025 door gezond te eten, zittend gedrag te mijden, voldoende te bewegen, gezonder met alcohol om te gaan en tabak en drugs af te zweren. Binnen deze algemene gezondheidsdoelstelling voorziet de setting-gerichte gezondheidsdoelstelling dat 80 % van de Vlaamse scholen tegen 2025 een preventief gezondheidsbeleid voert dat voldoende kwaliteitsvol is. Daarenboven kunnen scholen op verschillende punten bijdragen aan de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (Sustainable Development Goals) die in 2015 zijn goedgekeurd door de lidstaten van de Verenigde Naties.

Een kwaliteitsvol gezondheidsbeleid ontwikkelen

De kadermethodiek ‘Gezonde school’, ontwikkeld door het Vlaams Instituut Gezond Leven, biedt scholen een goed theoretisch kader om een voedingsbeleid op school uit te werken. De gezondheidsmatrix, ontwikkeld binnen deze methodiek, biedt scholen inspiratie hoe ze kunnen evolueren van losse initiatieven naar een samenhangend en effectief beleid. Werken op verschillende niveaus (leerling, klas, school en omgeving buiten de school) en met een mix aan strategieën (educatie, omgevingsinterventies, afspraken en regels, zorg en begeleiding) is heel wat doeltreffender dan eenmalige acties.  Scholen die rekening houden met een aantal cruciale succesfactoren en werken op maat, maken meer kans om een succesvol gezondheidsbeleid te voeren. Het stappenplan en het spinnenweb helpen scholen hierbij.

Scholen kunnen in hun gezondheidsbeleid werken aan verschillende thema’s zoals voeding, beweging, lang stilzitten, roken, mentaal welbevinden, milieu en seksualiteit. Gezonde voeding is het gezondheidsthema dat de meeste aandacht krijgt in zowel het basisonderwijs als het secundair onderwijs.

Leren over gezonde voeding in de klas

Zowat elke Vlaamse basisschool en het overgrote deel van de Vlaamse secundaire scholen werkt aan voedingseducatie. We geven enkele concrete tips waarmee een school onmiddellijk aan de slag kan.

• Gebruik een concreet voorlichtingsmodel, zoals de voedingsdriehoek, om kinderen en jongeren kennis over gezonde voeding bij te brengen. Leer hen op basis van de voedingsdriehoek gezonde maaltijden samen te stellen.
• Hanteer de leerlijn voeding om lesinhouden en lesmateriaal te selecteren en te controleren, om onderling af te stemmen welke leerinhouden rond voeding wanneer (in welk leerjaar) en in welke vakken aan bod kunnen komen.
• Maak gebruik van bestaande educatieve materialen. NICE heeft samen met 6 andere partners een selectie van de meest geschikte leermiddelen en inspirerende tools voor leerkrachten gebundeld op de deelsite ‘Gezonde en duurzame voeding ‘ van Klascement. Hiermee kunnen zij meteen rond dit thema aan de slag. Zo is er 'Lekker Gezond!', een educatief pakket over de voedingsdriehoek voor leerkrachten in de 1e, 2e en 3e graad van het lager onderwijs, ontwikkeld door Gezond Leven, NICE en CM. Het zijn kant-en-klare materialen waarmee je in je klas of als school aan de slag kan gaan rond gezonde voeding.
• Werk je eigen materiaal uit op maat van je leerlingen, gebruik dan betrouwbare achtergrondinformatie. NICE ondersteunt de leerkrachten en biedt verschillende educatieve materialen voor verschillende leeftijden. Op de NICE-site vinden leerkrachten een schat aan achtergrondinformatie over verschillende thema’s.
• Leer kinderen en jongeren gezonde keuzes te maken. Leer hen de informatie op het etiket te begrijpen.
• Breng de theorie in de praktijk. Ga op stap en laat hen zien hoe hun dagelijkse voeding tot stand komt. Zo kan je bijvoorbeeld een melkveebedrijf in de buurt bezoeken of de lokale bakker aan het werk zien. Stimuleer ze om minder voor de hand liggende voedingsproducten te proeven.
• Laat ze eenvoudige gerechten of een volledige maaltijd klaarmaken voor de klas. Deze kindvriendelijke recepten bieden alvast inspiratie voor eenvoudige hapjes of een verrassende broodmaaltijd.

Aandacht voor ouderparticipatie

De school is niet de enige en waarschijnlijk ook niet de meest beslissende plaats waar kinderen en jongeren over voeding leren. De ouders oefenen wellicht de grootste invloed uit op de eetgewoonten van hun kinderen. De inspanningen die de school levert om kinderen en jongeren gezond te leren eten, hebben meer kans op slagen als ze thuis dezelfde boodschappen meekrijgen. Een geslaagd voedingsbeleid op school moet bovendien breed worden gedragen. Dit draagvlak wordt bekomen als leraren, leerlingen en ook de ouders participeren aan het voedingsbeleid.

Ouderparticipatie kan op verschillende manieren worden bevorderd:

• Informeer de ouders over het voedingsbeleid en het voedingsaanbod op school. Sensibiliseer de ouders voor het belang van een gezonde voeding voor hun kind. Maak gebruik van aantrekkelijk informatiemateriaal.
• Geef hen concrete tips om een gezonde brooddoos samen te stellen en wat het best in de drinkbeker kan.
• Maak met de ouders afspraken rond traktaties. Een jarige hoeft niet steeds snoep uit te delen maar kan zijn klasgenoten een gezonde traktatie aanbieden.
• Laat ouders het voedingsbeleid op school mee uitdenken en vormgeven en mogelijk zelfs ook mee uitvoeren. Maak de keuzes en afspraken over het voedingsaanbod waar mogelijk in samenspraak met de ouders en de leerlingen.
• Raadpleeg het inspiratieboekje ouderparticipatie van het project Oog voor Lekkers voor meer tips.

Vergeet tot slot de leerlingen zelf niet. Leerlingen die actief participeren, leren verantwoordelijkheid op te nemen voor hun keuzes en ondervinden dat ze zo ook invloed kunnen hebben op hun voedingsomgeving. Dat draagt bij tot hun ontplooiing.