Expert aan het woord – Werken met Evidence-Based Practice: van onderzoek naar praktijk

Sinds de introductie van het concept ‘Evidence-based Medicine’ door Sackett en Cochrane ruim 30 jaar geleden, is Evidence-Based Practice (EBP) relevanter dan ooit als houvast in onze constant veranderende wereld (1,2). Wereldwijd zijn talloze initiatieven rond EBP ontstaan, zoals de ‘World Evidence-Based Health Care Day’ op 20 oktober (www.worldebhcday.org). Als reactie op de overvloed aan informatie sinds de opkomst van het internet en smartphones — wat leidt tot infobesitas, een overdreven focus op ervaringsdeskundigheid en de verspreiding van fake news — worden toegankelijke, praktijkgerichte tools en trainingen ontwikkeld om zorgprofessionals te ondersteunen.
 

EBP: de brug tussen onderwijs en praktijk

Aandacht voor EBP in zowel het onderwijs als in de praktijk vormt de basis om een brug te slaan tussen  beide. Deze brug is volop in ontwikkeling. Dat blijkt onder meer uit het artikel ‘Evidence-Based Dietetic Practice: EFAD Discussion Paper on Challenges for Implementation, Education, Research, and Lifelong Learning’, waaraan ook Belgische experten hebben bijgedragen (3). De componenten voor Evidence-based handelen Diëtetiek zijn aanwezig maar hebben meer specifieke ondersteuning nodig om ingebed te raken in de dagelijkse praktijk.

In België en Vlaanderen krijgt deze brug steeds meer vorm dankzij het Evikey-netwerk (www.evikey.be) en alle betrokken partners, waaronder ook de Commissie Evidence-Based Diëtetiek van de Vlaamse Beroepsvereniging van Diëtisten (VBVD). Evikey is een netwerk dat expertisecentra, EBP-actoren en gezondheidsactoren samenbrengt.

EBP in 5 stappen: van vraag naar verantwoorde zorg

De toepassing van EBP verloopt in 5 stappen, aan de hand van de 5A-cyclus (www.evikey.be).

1. ASK : het probleem formuleren in een vraag
2. ACCESS/ACQUIRE : adequaat zoeken naar het beste wetenschappelijke bewijs dat een nuttig antwoord kan bieden op de vraag
3. APPRAISE : de methodologische kwaliteit en toepasbaarheid van het gevonden bewijs beoordelen voor de eigen praktijksituatie
4. APPLY : een beslissing nemen op basis van het beschikbare bewijs, de voorkeuren, wensen en verwachtingen van de patiënt, alsook op basis van de eigen kennis, ervaring en de context
5. ASSESS : de resultaten van de toepassing van deze EBP-benadering beoordelen
    

Meer lezen: Evidence-based handelen diëtetiek

Bekijk de infografiek: Evidence-based handelen in 5 stappen
 

De implementatie van EBP blijft in beweging. Binnen elke stap zoomen we in op enkele aandachtspunten.

1. ASK of formuleren: onderzoeker versus zorgverlener

In de zorg kunnen er twee soorten experts worden onderscheiden. Enerzijds onderzoekers die nieuwe kennis genereren en anderzijds zorgverleners die deze kennis toepassen (figuur 1).
 

FIGUUR 1 – Concept van Evidence Based Practice Diëtetiek
(overgenomen uit referentie 4 – verder te raadplegen via https://www.vbvd.org/kenniscentrum/brochures-en-dieetlijsten/evidence-based-dietiek/ebp-stap-1-formuleer-een-beantwoordbare-vraag > EFAD’s Research and Evidence Based Practice Committee. Practice and Research: a perfect dietetic match. (NL))
 

Hoewel ze elkaar aanvullen, vereisen ze beide verschillende vaardigheden in stap 1 van EBP omwille van de verschillende context waarin het wordt gebruikt.

• Onderzoek doen betekent dat je als wetenschapper een onderzoeksvraag opstelt volgens de PICO-methode (Patient/Problem, Intervention, Comparison, Outcome) (www.cochranelibrary.com/about/pico-search). Dit vereist een systematische aanpak en kennis van zoekstrategieën met Booleaanse operatoren (AND/OR) en databanken om de relevante literatuur te doorzoeken.
  Voor meer info: www.cebam.be/opleidingen, master- en doctoraatsprogramma’s, en kenniscentra verbonden aan het hoger onderwijs of EBP zoals JBI en Cochrane Library.
   
• Onderzoek gebruiken betekent dat je als zorgverlener bestaande kennis toepast in de praktijk. Hierbij wordt vaak een praktijkgerichte PICO-vraag geformuleerd, waarbij vooral de P (Patient/Problem) en de I (Intervention) centraal staan alsook het gebruik van overkoepelende termen (hyperoniemen).
  Voor meer info: www.cdlh.be/nl/opleiding en de opleidingskalender van de VBVD  (www.vbvd.be/kalender).
  
   

2. ACCESS of opzoeken: wat je zoekt, bepaalt waar en hoe je zoekt

De piramide van Haynes of kennispiramide illustreert de hiërarchie van evidence-based informatiebronnen (5).
 

FIGUUR 2 - Piramide van Haynes of kennispiramide
(op basis van de evidence-based gezondheidszorgpiramide 5.0 (5))
 

Naarmate men hoger in de piramide komt, wordt de informatie zowel gebruiksvriendelijker als sterker onderbouwd. Zorgverleners (gebruikers van onderzoek) werken daarom het meest efficiënt volgens een top-down benadering van deze piramide.

Onderzoekers genereren via primaire studies resultaten, die vervolgens bottom-up worden verwerkt tot systematische reviews en meta-analyses. Deze worden verder verwerkt in samenvattingen, richtlijnen, POC-bronnen en uiteindelijk ook in systemen aan de top van de piramide van Haynes. Op die manier worden alle lagen van de piramide voortdurend van input voorzien en up-to-date gehouden.

De tijd tussen de publicatie van primaire studies en de vertaling naar richtlijnen voor in de praktijk kan tientallen jaren duren. Voor de praktijk is ook niet alle informatie enkel in de top van de piramide beschikbaar. Daarom blijft het belangrijk om in de praktijksetting informatie uit alle lagen van de piramide van Haynes te kunnen raadplegen.

Elke laag vereist bovendien specifieke zoekvaardigheden, waarbij de PICO-trefwoorden en de te raadplegen databanken variëren. De Cebam Digital Library for Health (CDLH) (www.cdlh.be) biedt een overzicht van databanken per laag van de piramide en geeft zorgverleners in België op die manier vlot toegang tot praktijkvriendelijke en betrouwbare informatie.  Dit verlaagt aanzienlijk de drempel om onderbouwd advies te geven. Leden van de VBVD hebben toegang tot relevante en beroepsspecifieke databanken.
 

Meer informatie: VBVD Commissie Evidence-based Diëtetiek

 

3. APPRAISE of evalueren: met een paar klikken of via bijscholing

Informatie evalueren is vaak een belangrijke drempel bij de toepassing van Evidence-Based Practice (EBP). Het  kost tijd en vereist specifieke vaardigheden van zowel onderzoekers als zorgprofessionals.  In de CDLH-databank zijn alle gevalideerde databanken en platforms aangeduid met een groen vinkje: hun kwaliteit van informatie is al beoordeeld en gegarandeerd voor de gebruiker. Hierdoor hebben zorgprofessionals vandaag al met een paar klikken toegang tot de best beschikbare en praktijkgerichte informatie tijdens hun consultaties.

Hoewel verschillende instanties tegenwoordig verantwoordelijk zijn voor het klaarmaken van informatie in de praktijk (www.evikey.be), kunnen zorgprofessionals zelf ook informatie kritisch gaan beoordelen aan de hand van bepaalde checklists (www.belgium.cochrane.org/informatie-bronnen/bijkomende-tools-en-checklists; www.voeding.ucll.be/praktijkmaterialendatabank). Men kan ook deelnemen aan een ‘journal club’ (6) of een (multidisciplinaire) intervisiegroep, organisaties raadplegen die informatie in de media of onderzoeksresultaten duiden (bv. Gezondheid en Wetenschap en Minerva) of bijscholen via e-learnings (www.cebam.be/opleidingen/e-learning).

Ook voor de onderzoeksetting is er een aanbod van bijscholingen om bijvoorbeeld systematische reviews uit te voeren en richtlijnen te ontwikkelen (www.cebam.be).

4. APPLY of implementeren: shared-decision-making is cruciaal

De toepassing van EBP (figuur 2) vereist niet alleen wetenschappelijke onderbouwing (stappen 1 tot 3), maar ook maatwerk, creativiteit en communicatievaardigheden. Shared-decision-making is hierin cruciaal: het belang van luisteren naar en communiceren met de patiënt/cliënt (7).
 

FIGUUR 2 - De 4 pijlers van EBP (www.evikey.be)

De toenemende beschikbaarheid van richtlijnen met een GRADE-score per aanbeveling vergemakkelijkt de implementatie ervan. De GRADE-score geeft de sterkte van de aanbevelingen en de kwaliteit van het bewijs aan (8).

Ook hierrond blijven bijscholing en opleiding in de onderzoeks- en praktijksetting nodig om de implementatie van evidence-based practices in de zorg te verbeteren.

5. ASSESS of evalueren met specifieke tools

Kwaliteitscontrole benadrukt de dynamiek van EBP. Dit wordt zowel in de praktijk als in onderzoek toegepast aan de hand van tools zoals de PDCA-cyclus (Plan, Do, Check, Act) en SMART-indicatoren (Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch, Tijdsgebonden). Instanties zoals het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) op nationaal niveau ondersteunen dit proces (www.kce.fgov.be/nl/publicaties/alle-rapporten/het-gebruik-van-patientuitkomsten-en-ervaringen-promsprems-voor-klinische-en-beleidsdoeleinden).