Evidence-based handelen diëtetiek

Een goede zorgverlening vereist de toepassing van evidence-based practice of handelen (EBP). Dat geldt ook voor diëtisten, de best geplaatste zorgverleners inzake voeding. De laatste jaren wordt hieraan steeds meer belang gehecht. Er worden diverse initiatieven opgezet om ook de EBP diëtetiek te versterken.

Wat is evidence-based practice of handelen (EBP)?

EBP brengt individuele professionele kennis en praktijkexpertise (pijler 1) samen met het beste externe bewijsmateriaal (evidentie) dat vanuit systematisch onderzoek beschikbaar is (pijler 2). Daarnaast houdt EBP ook rekening met concrete situaties, waarden en voorkeuren van patiënten (pijler 3) en met beschikbare middelen en dit in een bepaalde context (pijler 4). Op die manier komt men tot een gedeelde besluitvorming of ‘shared decision making’ (1,2).

Met andere woorden: wetenschappelijke kennis wordt gecombineerd met de expertise van diëtisten en de inbreng van patiënten zodat een interventie in de dagelijkse dieetpraktijk kan worden ontwikkeld op maat van de patiënt (figuur 1).
 

FIGUUR 1 -  De vier pijlers van evidence-based practice (EBP) of handelen.

Evikey, het evidence-based netwerk in België

Evikey (www.evikey.be) is een netwerk dat expertisecentra, EBP-actoren en gezondheidsprofessionals samenbrengt om de kwaliteit van zorg te verbeteren in het belang van patiënten en zorgverleners. Dit gebeurt via de ‘evidence-based practice’ (EBP)-benadering. Zorgverleners uit elf disciplines maken deel uit van het netwerk: huisartsen, tandartsen, diëtisten, ergotherapeuten, verpleegkundigen, kinesitherapeuten, logopedisten, apothekers, podologen, psychologen en vroedvrouwen.

Evikey en zijn partners bieden training in EBP aan, ontwikkelen informatiemateriaal voor zorgverleners, evalueren de langetermijneffecten van hun aanpak en ontwikkelen strategieën om wetenschappelijke en medische kennis beter toegankelijk en toepasbaar te maken in de praktijk.

De vijf stappen van evidence-based handelen

Binnen EBP wordt er gewerkt met een systematische aanpak in vijf stappen. Deze EBP-aanpak is geschikt voor alle zorgberoepen en voor elk facet van het werk van een diëtist (zorg, gezondheidsbevordering, catering, productie). Naargelang het vakdomein verschillen de te raadplegen bronnen.
In dit artikel wordt gefocust op klinische bronnen of interventies in een klinische setting.

EBP Stap 1 - Vraag opstellen aan de hand van de PICO-methode

PICO is een hulpmiddel om een vraag in de praktijk te behandelen (tabel 1).
Afhankelijk van de databank moet je met Nederlandse, Engelse of eventueel Franse termen informatie zoeken.
In de praktijk wordt bij het opzoeken in de bovenste lagen van de piramide van Haynes (figuur 2) vaak een PICO-light gebruikt met de P en/of de I.

EBP Stap 2 - Systematisch informatie opzoeken

Nadat je in stap 1 je zoektermen hebt bepaald, zoek je conform de piramide van Haynes (of kennispiramide) (figuur 2) op een systematische manier informatie op in verschillende databanken (tabel 2).
 

FIGUUR 2 - Piramide van Haynes (of kennispiramide) met bijkomende toelichting over type bronnen.

Begin bovenaan de piramide van Haynes te zoeken naar bronnen die reeds gebundelde info bevatten zoals richtlijnen en point-of care-bronnen (POC-bronnen). Als je hierin geen informatie terugvindt, daal dan verder af in de piramide naar minder gebundelde bronnen en uiteindelijk primaire bronnen.

In de dagelijkse dieetpraktijk krijgen vooral gebundelde bronnen de voorkeur aangezien zij al meer concreet advies geven voor in de praktijk. Primaire bronnen worden minder geraadpleegd in de dieetpraktijk. Zij bevatten vaak nog onvoldoende concrete aanbevelingen. In het kader van onderzoeken zijn primaire bronnen wel erg belangrijk.

EBP Stap 3 - Kwaliteit van de gevonden bronnen beoordelen

Alle bronnen gevonden via ebpracticenet, Dynamed, JBI en Minerva moet je niet meer beoordelen op kwaliteit. Zij zijn reeds beoordeeld door Cebam.

Voor andere bronnen voer je een snelle screening uit (3). Is de bron door de snelle screening, vervolg dan met een verdiepende screening met de bijhorende checklist per type bron. Screen alle type bronnen op betrouwbaarheid, ook praktijkmateriaal.

Voer een snelle screening uit door de volgende vijf vragen te beantwoorden.

• Vraag 1: Is de bron relevant voor jouw onderzoeksvraag?
• Vraag 2: Is de bron actueel?
• Vraag 3: Is de kwaliteit van de bron reeds beoordeeld door een gekwalificeerde organisatie?
• Vraag 4: Is het duidelijk wie de bron heeft geschreven? Zijn belangen vermeld?
• Vraag 5: Is de methodologie van de bron voldoende vermeld?

Is het antwoord op vraag 1, 2, 4 en 5 ‘ja’, dan is de snelle screening positief.

Werd de bron reeds beoordeeld door een gekwalificeerde organisatie (zoals Cebam) (vraag 3), dan kan je onmiddellijk overgaan naar stap 4 van EBP (implementeren).

Werd de bron nog niet beoordeeld door een gekwalificeerde organisatie, voer dan zelf een verdiepende screening uit aan de hand van een geschikte checklist per type bron.

Samenvattende tekst en flowchart om de kwaliteit van bronnen te beoordelen

EBP Stap 4 - Implementatie

Om na te gaan of je bepaalde kernboodschappen (aanbevelingen) meeneemt uit de gevonden bronnen kan je ook rekening houden met de bewijskracht van de aanbeveling.

In een richtlijn krijgt elke kernboodschap een GRADE of een score, bijvoorbeeld GRADE 1A.
Het cijfer geeft aan of de aanbeveling sterk (1) of zwak (2) is op basis van de voordelen versus de nadelen en de risico’s van de aanbeveling.
De letter wordt gegeven in functie van de onderbouwde kwaliteit van de studies.
GRADE 1A is de hoogste score, GRADE 2C de laagste. Een D of GPP betekent dat de aanbeveling gebaseerd is op een consensus of expertopinie.

In stap 4 wordt op basis van de beschikbare evidentie een behandeling gekozen rekening houdend met de situatie, de waarden en de voorkeuren van de patiënt (bv. de persoon werkt in ploegen, de persoon hanteert bepaalde normen bij de keuze van producten, enz), de eigen praktijkervaring als diëtist (bv. de inschatting of een dieetadvies moeilijk vol te houden is voor een patiënt) en de context waarin de zorg plaatsvindt (bv. financiële middelen, tijd).
 

EBP Stap 5 - Evaluatie

De bedoeling van stap 5 is om de kwaliteit van de aanpak op regelmatige basis te evalueren.

Evalueren heeft als doel om na te gaan of de verwachte doelen behaald zijn. Dit kan gaan om behandeldoelen bij een patiënt, verwachte doelen bij het geven van een workshop of bij een project, maar ook bij je eigen handelen in het EBP-proces van opzoeken tot implementeren.

Evalueren is een cyclisch proces. Ook al lijkt evalueren de laatste stap in het EBP-proces, het is een belangrijke stap om behandelplannen, projecten of ontwikkelde producten waar nodig bij te sturen. Als er nieuwe vragen komen, start je terug met stap 1 in het EBP-proces.

Evalueren doe je aan de hand van SMART vooropgestelde indicatoren (Specifiek, Meetbaar, Aanvaardbaar, Realistisch en Tijdsgebonden).

Samenvattende NICE-infografiek - Evidence-based handelen in 5 stappen

VBVD-brochure 'Week van de Diëtitst 2025' - De 5 stappen van evidence-based handelen
Meer info: volg https://www.vbvd.org/week-van-de-dietist-2025-evidence-based-dietiek-identiteit-van-de-dietist

Cebam-tools voor diëtisten

Via diverse projecten en onderzoeken werd de informatiebehoefte van diëtisten in kaart gebracht. Hieruit bleek dat diëtisten een continuum aan informatie nodig achten om effectief aan Evidence-Based Practice te kunnen doen.
Dankzij het RIZIV, mede ondersteund door Evikey, werd de ‘Digital Library for Health’ gratis toegankelijk gemaakt voor alle diëtisten die lid zijn van de VBVD. Het is als diëtist belangrijk om tijdens het dagdagelijkse handelen snel ‘evidence’ vanuit het dossier te kunnen checken via de Cebam Evidence Linker, maar ook om toegang te hebben tot een ruimere digitale bibliotheek om dieper te grasduinen in de wetenschappelijke literatuur.
 

‘Cebam Digital Library for Health’ in detail

Deze digitale medische bibliotheek is een samenwerking tussen het RIZIV en het Centrum voor Evidence Based Medicine (www.cebam.be), dat expertise heeft in het valideren van wetenschappelijke medische informatie, en wordt ondersteund door Evikey, het evidence-based netwerk in België (www.evikey.be).

Het CDLH-platform (www.cdlh.be) is een toegangspoort tot diverse databanken. In samenwerking met de werkgroep Evidence-Based Diëtetiek van de VBVD zijn eveneens bronnen opgenomen die specifiek gericht zijn op diëtisten.
Vergeet niet om eerst rechts bovenaan in te loggen met een overheidstoepassing (bv. itsme, eid), via het pijltje onder je naam de profielsettings te checken en bij ‘zorgberoep’ aan te geven dat je diëtist bent.
Als diëtist heb je toegang tot een Special Interest Package (SPIP) met bronnen zoals PEN (Practice based Evidence in Nutrition database) en EAL (Evidence Analysis Library). Daarnaast kan je er eveneens specfieke diëtetiek-richtlijnen raadplegen van onder meer ESPEN, ADA, ASPEN, EAACI en BSACI, Je krijgt ook toegang tot de volledige artikels in vakspecifieke tijdschriften.

• Clinical Nutrition
• Nutrition Reviews
• Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition
• Nutrition
• Journal of nutrition education and behaviour
• Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics
   

Pilootproject Cebam Evidence Linker

De Cebam Evidence Linker (www.evidencelinker.be) is een elektronische beslissingsondersteuner en is nieuw voor diëtisten. Voor huisartsen in België is dit al jaren geïmplementeerd in het Elektronisch Medisch Dossier.

Vanuit de ‘Cebam Digital Library for Health’ loopt momenteel een pilootproject om de Cebam Evidence Linker uit te breiden naar diëtisten zodat de diëtist vanuit het dossier snel relevante evidence-based informatie kan gebruiken. De Cebam Evidence Linker koppelt evidence-based informatie aan een specifieke diagnose op basis van codering (ICPC-2, ICD-10).

De volgende bronnen zijn tot nu toe ontsloten in de Cebam Evidence Linker voor diëtisten.

• Alle content van ebpracticenet die getagd is voor diëtisten (zie www.ebpnet.be)
• ASPEN guidelines
• ESPEN guidelines
• EAACI guidelines
• EASD guidelines
• ESPHGAN guidelines
• ISPAD guidelines
• Federatie Medische Specialisten

In 2025 ligt de focus van het project op de verdere optimalisatie van de content en de codering voor diëtisten, maar ook op een effectieve implementatie bij software vendors om het verder uit te rollen naar de diëtist in de praktijk. Concreet betekent dit dat er een soort van voorselectie van bronnen is gemaakt waarin men specifiek voor diëtetiek snel informatie kan opzoeken.
 

Verdere uitbreiding en opleidingen

De beschikbaarheid van bronnen omtrent voeding is de basis voor EBP handelen. Om de nodige bronnen verder te kunnen implementeren wordt er ingezet op

• uitwerking van artikels over nieuwe bronnen;
• integratie van praktijkcasussen met EBP-toelichting in symposia;
• opleidingen van onder meer het Belgische Centrum voor Evidence-Based Medicine (Cebam);
• EBP escaperoom met training EBP bij UCLL.

Wil je jezelf verder verdiepen in Evidence-Based Practice en richtlijnen of systematic reviews opstellen?

Cebam verzorgt zowel basismodules als verdiepende opleidingsmodules omtrent EBP voor zorgverleners maar ook om EBP-materiaal te ontwikkelen. De cursusdata worden bekend gemaakt in de Cebam-nieuwsbrief en op www.cebam.be/opleidingen.

• Basisopleidingen voor wie nog geen kennis heeft gemaakt met Evidence-Based Practice (EBP) of aan een opfrissing toe is:
  • Basisopleiding Evidence-Based Practice: wat is het en hoe gebruik je het in je praktijk?
  • Basisopleiding Richtlijnontwikkeling: wat is het en hoe ontwikkel je zelf een richtlijn?
     
• Diepgaande opleidingen voor wie al een basiskennis EBP en/of Richtlijnontwikkeling heeft:
  • Evidence-based Practice Driedaagse: hands-on aan de slag met EBP
  • Richtlijnontwikkeling Driedaagse: diepgaand aan de slag met richtlijnontwikkeling
  • Systematische Reviews: wat zijn ze en hoe ga je ermee aan de slag?
  • GRADE: Van zekerheid van bewijs tot ‘evidence to decision’
     
• Opleidingen op maat voor organisaties met specifieke opleidingsvragen rond EBP: neem contact op via: info@cebam.be.
• E-learnings Cebam: https://www.cebam.be/opleidingen/e-learning
• Maandelijks gratis korte webinars over het gebruik van CDLH en EBPracticenet voor diëtisten.

Er zijn ook e-learning en gratis webinars te volgen via ebpracticenet: www.ebpnet.be/nl/vorming

Je EBP-kennis opfrissen kan ook via de UCLL ((www.voeding.ucll.be) EBP Escaperoom waar je in het kader van een teambuilding 70 minuten krijgt om alle EBP-codes op te lossen. Via de UCLL e-learnings van de reeks kompassen evidence-handelen kan je de stappen 1 tot 3 op een specifiek thema toepassen.

Voor meer info  www.vbvd.be/commissie-evidence-based-dietiek
 

Besluit

Met de databank van Ebpracticenet (www.ebpnet.be) en toegang tot www.cdlh.be en de Cebam Evidence Linker is de informatie meer en meer gebundeld toegankelijk en grotendeels beschikbaar in het Nederlands.
Er zijn de laatste 5 jaar ook extra richtlijnen en POC-bronnen toegevoegd aan ebpnet omtrent voeding en diëtetiek waaronder Belgische richtlijnen, de reeks kompas evidence-based handelen, bronnen uit het project dieetbehandelingsrichtlijnen, enz.
Verder wordt er door Ebpracticenet met een team redacteurs gewerkt aan de contextualisatie van JBI-bronnen die constant aangevuld worden op de website. Hierdoor verschijnen er maandelijks nieuwe bronnen op www.ebpnet.be.