Lactose-intolerantie: zuivel aan de kant?

Wat is lactose?

Lactose is een ander woord voor melksuiker. Koemelk maar ook melk van andere zoogdieren (bv. geiten, schapen, paarden) bevat van nature melksuiker of lactose.
Om lactose te kunnen verteren hebben we het enzym lactase nodig, dat in de dunne darm wordt aangemaakt. Lactase zet lactose om in glucose en galactose.
 

Wat is lactose-intolerantie?

Bij mensen die te weinig lactase of lactasewerking hebben (lactasedeficiëntie), komt onverteerde lactose in de dikke darm terecht. Er is dan sprake van een lactosemalabsorptie of lactase-non-persistentie. Dat is op zich niet gevaarlijk maar het kan wel ongemakken veroorzaken. De bacteriën in de dikke darm fermenteren er de aangeboden lactose. Hierdoor worden onder meer extra korteketenvetzuren geproduceerd en ontstaat er meer gasvorming. De darminhoud en de transportsnelheid nemen toe met buikpijn, winderigheid, een opgeblazen gevoel en mogelijk zelfs diarree tot gevolg.

Wanneer er 30 minuten tot 2 uur na de inname van lactose ongemakken optreden die gepaard gaan met duidelijke gastro-intestinale symptomen, is er sprake van een lactose-intolerantie. De mate van tolerantie varieert sterk van persoon tot persoon en kan veranderen in de tijd (1).
 

Hoe vaak komt een lactasedeficiëntie voor?

Omdat moedermelk veel lactose bevat, maken alle kleine kinderen het enzym lactase aan, uitgezonderd in het geval van een zeldzame congenitale lactasedeficiëntie of alactasie. Globaal bekeken maakt ongeveer 70 % van bevolking minder lactase aan na de kinderjaren (vanaf de leeftijd van ongeveer 3 jaar). Zij zijn lactase-non-persistent (2).

In België komt een lactasedeficiëntie of lactase-non-persistentie op volwassen leeftijd naar schatting maar voor bij 15% van de bevolking, een minderheid dus. Dat aantal ligt doorgaans lager in Noord-Europa en hoger in Zuid-Europa (tabel 1). Het voorkomen van een lactasedeficiëntie verschilt dus sterk van regio tot regio, ook wereldwijd. De gemiddelde prevalentie ligt veel hoger in Azië (64%), het Midden-Oosten (70%) en Afrika (65%) (2).

Een totaal gebrek aan lactase op volwassen leeftijd is zeldzaam. De mate waarin men nog meer of minder lactose verteert, varieert ten slotte ook sterk van persoon tot persoon.

Tabel 1: Prevalentie van lactosemalabsorptie of lactase-non-persistentie in Europese landen (2).

Waarom komt een lactasedeficiëntie minder voor in Europa?

De meerderheid van de Europeanen kan zijn gehele leven lactose blijven verteren. Ze zijn lactasepersistent. De verklaring hiervan is teruggevonden in een genetisch-culturele evolutie (2,3).

Er is een duidelijk verband tussen bevolkingen met bepaalde genetische varianten van het lactasegen en lactasepersistentie. Deze variant is zo’n 7500 jaar geleden sterk toegenomen bij culturen die melkvee hielden. Dankzij deze genetische variant maken zij ook op volwassen leeftijd lactase aan, kunnen ze probleemloos lactose verteren en melk en melkproducten gebruiken als onderdeel van een gezonde voeding.
 

Veel volwassenen denken onterecht dat ze lactose-intolerant zijn

Veel volwassenen doen aan zelfdiagnose en denken dat ze lactose-intolerant zijn. Vaak onterecht. Verteringsklachten moeten correct worden vastgesteld door een arts op basis van klinische bevindingen en resultaten van specifieke (biochemische) testen (1). Ook andere aandoeningen zoals het prikkelbaredarmsyndroom, stress en somatische angsten kunnen vergelijkbare klachten geven. Een lactosemalabsorptie kan ook tijdelijk optreden ten gevolge van bijvoorbeeld een infectieuze enteritis, een operatie of radiotherapie. Zodra de darmwand is hersteld, wordt er opnieuw lactase aangemaakt.

Een verkeerde zelfdiagnose kan de voedingsinname nodeloos beperken en zo mogelijk ook de gezondheid en de levenskwaliteit aantasten.
 

Een lactose-intolerantie is geen koemelkeiwitallergie

Bij een koemelkeiwitallergie speelt er een immunologisch effect en moeten alle melk en melkproducten worden gemeden. Een koemelkallergie komt in Europa slechts voor bij 1 % van de kinderen en bij 0,5 % van de volwassenen (4).
Bij een voedselintolerantie, zoals een lactose-intolerantie, is het metabolisme betrokken en niet het immuunsysteem. Dat vergt een andere aanpak.
 

Een lactose-intolerantie vraagt een aanpak op maat

Wanneer er na grondig onderzoek een tekort aan het enzym lactase is vastgesteld, moet er een lactosebeperking worden ingevoerd. Betekent dat lactosevrij eten en zuivel uit de voeding schrappen? Dat is meestal niet nodig en evenmin aangewezen. Kleine hoeveelheden lactose geven vaak geen symptomen en zijn niet schadelijk. Het volstaat om de eetgewoonten bij te stellen in functie van de persoonlijke tolerantiegrens. In geval van twijfel is advies van een diëtist aangewezen.
 

Mag je nog melk drinken als je minder goed lactose verdraagt?

Kleine hoeveelheden melk worden meestal goed verdragen. Volgens EFSA (European Food Safety Authority) kan de meerderheid van de mensen die minder goed lactose verteren (lactosemalabsorptie) nog tot 12 g lactose per keer verdragen zonder manifeste symptomen (5). Dat komt overeen met ongeveer een groot glas melk (240 ml). Wanneer het gebruik van melk wordt verdeeld over de dag, kunnen velen zelfs twee glazen aan. Melk gecombineerd of verwerkt in een maaltijd (bv. bij een broodmaaltijd, met havermout, in puree of een saus), wordt eveneens beter verdragen.
 

Yoghurt wordt meestal goed verdragen

Yoghurt bevat minstens 10⁸ levende yoghurtbacteriën per gram. Zij maken zelf ook lactase aan en verbeteren hierdoor de vertering van lactose bij mensen met een lactosemalabsorptie (6). Dat is volgens EFSA voldoende bewezen via wetenschappelijk onderzoek.
 

Harde kaas bevat weinig of geen lactose meer

Harde kazen bevatten minder of zo goed als geen lactose meer. Verse kazen zoals platte kaas, cottage cheese, mascarpone en ricotta bevatten nog wel wat lactose (zo’n 3 tot 4 g per 100 g). Hou er rekening mee dat kaas dikwijls meer vet en zout aanbrengt. Vul je dagelijkse totale zuivelaanbeveling niet volledig in met kaas.

Tabel 2: Lactosegehalte in zuivelproducten (7).

_{^{* levende yoghurtbacteriën maken zelf ook het enzym lactase aan en verbeteren hierdoor de vertering van lactose bij mensen met een lactosemalabsorptie.}}
 

Bestaat er lactosevrije melk?

Er is melk beschikbaar met minder lactose of zonder lactose. Er wordt lactase toegevoegd om de van nature aanwezige lactose te splitsen in glucose en galactose. Behalve lactose, hebben deze melkvarianten dezelfde voedingswaarde als gewone melk.
 

Wat als je echt geen zuivel verdraagt?

Wie lactose-intolerant is, moet waakzaam zijn voor overbodige en al te restrictieve dieetmaatregelen. Zij kunnen uiteindelijk meer kwaad dan goed doen. Deskundige begeleiding door een diëtist is dan cruciaal.

Vooral de calciuminname vraagt de nodige aandacht, maar ook de inname van andere voedingsstoffen waarvan zuivel een belangrijke bron is (bv. hoogwaardige eiwitten, kalium, jodium en de vitaminen B2 en B12).

Je kan onder meer gebruik maken van een lactosevrije melk of een calcium- en vitamineverrijkte sojadrank. Andere plantaardige dranken, ook al zijn ze verrijkt, bevatten te weinig eiwitten om zuivel als dusdanig te vervangen (8).

Patiënten die hun klachten onvoldoende onder controle krijgen met een aangepaste voeding kunnen baat hebben bij een lactasesubstitutie. Lactasesupplementen zijn beschikbaar in de vorm van capsules, tabletten of druppels. Ook hier moet altijd worden gezocht naar de individueel vereiste dosis. Deze optie mag alleen worden beschouwd als een hulpmiddel en niet als een vervanging van een lactose-arme voeding.
 

Zijn er nog andere producten behalve zuivel die lactose bevatten?

Lactose kan ook verwerkt zijn in andere producten zoals kant-en-klare gerechten, koekjes, deegmixen, instant soepen en dressings.
Ook medicatie kan lactose bevatten, zij het meestal in zodanig kleine hoeveelheden dat ze voor de meeste patiënten geen problemen opleveren. Erg gevoelige patiënten moeten via het etiket gewezen worden op deze ‘verborgen’ bronnen van lactose.