Vetten en hun rol in ons lichaam

Wat zijn vetten?

Vetten zijn essentiële voedingstoffen. Ze vervullen verschillende structurele en fysiologische functies in het lichaam, ze bevorderen de opname van vetoplosbare vitaminen (A, D, E, K) en staan in voor de aanbreng van essentiële vetzuren.
Vetten zijn een belangrijke bron van energie: 1 g vet levert gemiddeld 9 kcal. Vet dat niet meteen wordt verbruikt, wordt opgeslagen in de vorm van lichaamsvet. Een eetpatroon met te veel vet kan overgewicht in de hand werken. Dat geldt echter ook voor een eetpatroon met te veel energie uit koolhydraten (4 kcal per gram), eiwitten (4 kcal per gram) en/of alcohol (7 kcal per gram). De totale energie-inname moet in balans zijn met het energieverbruik.

Verzadigde vetten en onverzadigde vetten

De vetten in de voeding bestaan vooral uit triacylglycerolen. Dat zijn glycerolmoleculen gebonden aan 3 vetzuren. Een vetzuur is een keten met koolstof- en waterstofatomen en twee zuurstofatomen. De ketenlengte en -structuur verschillen naargelang het type vetzuur.

Als elk koolstofatoom van een vetzuur een maximaal aantal waterstofatomen bindt, spreken we van verzadigde vetzuren (bv. laurinezuur of C12:0). Er zijn verschillende verzadigde vetzuren met een verschillende ketenlengte.

Enkelvoudig onverzadigde vetzuren hebben één dubbele binding tussen de koolstofatomen (bv. oliezuur of C18:1).

Meervoudig onverzadigde vetzuren hebben meerdere dubbele bindingen tussen de koolstofatomen. Binnen de meervoudig onverzadigde vetzuren onderscheiden we naargelang de positie van de eerste dubbele binding omega 6-vetzuren (bv. linolzuur of C18:2, n-6) en omega 3-vetzuren (bv. alfa-linoleenzuur of C18:3, n-3 van plantaardige oorsprong en EPA (eicosapentaëenzuur of C20:5, n-3) en DHA (docosahexaëenzuur of C22:6, n-3) vooral in vis). De meeste dubbele bindingen komen voor in de cisconfiguratie.

De structuur van vetzuren

Transvetzuren

Transvetzuren  zijn onverzadigde vetzuren met één of meer dubbele bindingen in de trans-configuratie in plaats van in de cis-configuratie. Er bestaan twee soorten transvetzuren.

Industrieel gevormde transvetzuren (bv. elaïdinezuur of C18:1 t9) ontstaan vooral tijdens partiële hydrogenatieprocessen en in mindere mate bij raffinageprocessen van plantaardige oliën en komen voor in bepaalde margarines en producten waarin ze worden verwerkt zoals fastfood, gefrituurde en andere snacks. Deze industrieel gevormde transvetzuren verhogen het risico op coronaire hartziekten en hun inname moet daarom zoveel mogelijk worden beperkt. De laatste jaren hebben veel voedingsproducenten het industriële transvetzuurgehalte in hun producten sterk verminderd of op nul gebracht.

Natuurlijk voorkomende transvetzuren worden gevormd tijdens een natuurlijk proces van biohydrogenatie in de pens van herkauwers (bv. vacceenzuur of C18:1 t11 en rumenzuur of C18:1 c9,t11, een bepaalde isomeer van CLA of conjugated linoleic acid) in melkproducten en vlees van herkauwers). De hoeveelheden die we van deze natuurlijke transvetzuren via een evenwichtige voeding innemen is zodanig laat dat er hiervan nog geen nadelig effect op de gezondheid is vastgesteld.

Essentiële vetzuren

Linolzuur en alfa-linoleenzuur zijn essentiële vetzuren. Ons lichaam kan ze niet zelf aanmaken. We moeten de nodige hoeveelheden uit de voeding halen. EPA en DHA zijn semi-essentiële vetzuren: zij kunnen gevormd worden uit alfa-linoleenzuur maar deze omzetting is beperkt. Daarom moeten we EPA en DHA ook in voldoende mate via de voeding innemen.

Vetten zitten in verschillende voedingsmiddelen

Overzicht bronnen verzadigde en onverzadigde vetzuren in de voeding

Vetten in de voeding behelzen meer dan de vetstof die men gebruikt op brood of in de keuken. Men krijgt ook vetten binnen via andere voedingsbronnen (vaak omschreven als verborgen vetten). De vetten in voedingsmiddelen bevatten bovendien een mix van verschillende vetzuren. Meer onderzoek is aan de gang naar de verschillende gezondheidseffecten van verschillende vetzuren en vooral ook van de voedingsmiddelen waarmee we ze innemen. Het is belangrijk om gezond te kiezen.