Internationaal gerenommeerde experten hebben tijdens een virtueel symposium op 3 mei 2023 de laatste inzichten gedeeld over het zuivelmatrixeffect op colorectaalkanker, botgezondheid, cardiovasculaire aandoeningen en diabetes type 2. Zij gingen tevens in op mogelijke achterliggende mechanismen die de vastgestelde effecten mee kunnen verklaren.
NICE volgde het virtuele IDF-symposium* en noteerde de volgende kernboodschappen.
De FAO onderschrijft een wetenschappelijk onderbouwde ‘food based’-aanpak
De FAO ambieert een wereld waarin iedereen gezond kan eten dankzij een efficiënt, inclusief, veerkrachtig en duurzaam agro-voedingssysteem. Om malnutritie in al zijn vormen – van algemene ondervoeding tot specifieke tekorten aan micronutriënten en chronische aandoeningen – tegen te gaan wordt niet langer alleen op nutriënten gefocust maar ook op een ‘food based’-aanpak.
Dankzij goed opgezet wetenschappelijk onderzoek leren we meer over hoe nutriënten onze gezondheid beïnvloeden maar ook over hoe ze elkaar onderling beïnvloeden. Behalve nutriënten bevatten voedingsmiddelen nog veel andere bioactieve stoffen in uiteenlopende complexe structuren. Het gezondheidseffect van een voedingsmiddel kan hierdoor anders en vaak zelfs beter zijn dan het verwachte effect op basis van de afzonderlijke nutriënten. Dat is het voedingsmatrixeffect.
We eten geen nutriënten maar voedingsmiddelen
Dr. Hannah Holscher definieert de voedingsmatrix als nutriënten en andere componenten (bv. vezels, polyfenolen, bioactieve peptiden) in voedingsmiddelen en hun moleculaire interacties.
De voedingsmatrix beïnvloedt de biologische beschikbaarheid van de voedingsstoffen in het voedingsmiddel en bijgevolg ook de vertering en de absorptie ervan. Wat niet verteerd en geabsorbeerd is, kan verder nog gefermenteerd en gemetaboliseerd worden door de darmmicrobiota. Een bijkomend interessant gegeven gezien het toenemende belang van het darmicrobioom voor de gezondheid. Het voedingsmatrixeffect heeft zo ook fysiologische implicaties, bijvoorbeeld op de glycemie en cholesterolwaarden.
Externe factoren tijdens de verwerking of bereiding van voedingsmiddelen kunnen de voedingsmatrix nog verder beïnvloeden. Holscher geeft enkele voorbeelden.
- Temperatuur, bv. verhitting en afkoeling van aardappelen kunnen resistent zetmeel met een vezelwerking vormen.
- Zuurtegraad, bv. een hogere zuurtegraad kan eiwitten in vlees denatureren en de vertering en absorptie van aminozuren bevorderen.
- Verwerking, bv. noten vermalen doorbreekt celwanden en verhoogt zo het beschikbare energiegehalte in vergelijking met hele noten.
- Fermentatie, bv. micro-organismen veranderen tijdens de fermentatie de structuur van melk van vloeibaar naar gelachtig en vormen bioactieve stoffen met potentiële gezondheidseffecten. Bepaalde bioactieve peptiden vertonen antihypertensieve eigenschappen; beta-galactosidase bevordert de lactosevertering.
Holscher besluit dat het belangrijk is om verder te kijken dan het voedingswaarde-etiket van een voedingsmiddel. De nutritionele bijdrage en het gezondheidseffect van bijvoorbeeld een ei, druiven, noten of een melkproduct kan variëren naarmate de voedingsmatrix verandert door bijvoorbeeld koken, vermalen of fermentatie. Het voedingsmatrixeffect zou ook meer moeten worden meegenomen in maatregelen omtrent voedingsmiddelenreformulering. Tijdens het debat werd ook aangegeven dat er nog relatief weinig onderzoek is naar het voedingsmatrixeffect van plantaardige alternatieven zoals plantaardige drinks en vegan kazen. Hierover kunnen dus nog weinig gefundeerde uitspraken worden gedaan.
Meer lezen De voedingsmatrix wint aan belang
Meer lezen De zuivelmatrix onderzocht
Bekijk de video Het voedingsmatrixeffect in beeld
Voldoende zuivel in de voeding beperkt vallen en botbreuken
Dr. Sandra Iuliano benadrukt dat de inname van voldoende melkproducten voor een goede botgezondheid belangrijk is tijdens elke levensfase. Tijdens de puberteit kunnen voldoende melkproducten de botmineraaldichtheid helpen optimaliseren. Op oudere leeftijd kan het de achteruitgang van de botten en de spieren vertragen en het risico op vallen en fracturen drastisch beperken. Dat laatste blijkt uit een twee jaar durende gerandomiseerde en gecontroleerde voedingsinterventiestudie in 60 verzorgingstehuizen.
Mogelijk spelen naast calcium en eiwitten ook nog andere componenten in de zuivelmatrix een rol. Zuivel vermindert bovendien het risico op malnutritie. Het voordeel van zuivel is ten slotte dat het een vertrouwd en veelzijdig product is binnen ons eetpatroon. Wie weinig of geen zuivel neemt of aangewezen is op supplementatie riskeert een minder consequente levenslange adequate inname van calcium en eiwitten.
Herbekijk de presentatie van
Dr. Sandra Iuliano (University of Melbourne, Australia) (48:05)
De kaasmatrix en het risico op cardiovaculaire aandoeningen
Ondanks zijn gehalte aan verzadigd vet en zout is kaas epidemiologisch geassocieerd met een verlaagd risico op een herseninfarct en een licht beschermend effect tegen coronaire hartziekten. Het vitamine K2-gehalte in kaas kan hierin meespelen.
Dr. Emma Feeney laat ook zien dat kaas een positieve invloed heeft op de markers voor cardiovasculaire en metabole gezondheid. Deze resultaten zijn waarschijnlijk eveneens gelinkt aan een kaasmatrixeffect. Wanneer een bepaalde hoeveelheid vet werd ingenomen als onderdeel van de kaasmatrix werd er een meer significante verlaging in totale en LDL-cholesterol vastgesteld dan wanneer dezelfde hoeveelheid vet los van de kaasmatrix werd ingenomen. De effecten leken bovendien sterker tot uiting te komen bij personen met een hoger cholesterolgehalte. Er werd tevens een shift naar een minder atherogeen LDL-profiel vastgesteld.
Feeney zet momenteel verder onderzoek op naar het matrixeffect van gesmolten kaas. Zij benadrukt dat er veel variatie is binnen het zuivelaanbod (melk, yoghurt, kaas, boter, room) en de zuivelmatrix. We mogen zuivelproducten niet als één voedingsgroep beschouwen in relatie tot voeding en gezondheid. Zuivelproducten verschillen onderling op meerdere vlakken. Niet enkel de voedingswaarde kan sterk variëren (bv. vetgehalte, eiwitgehalte en -type, vitaminen en mineralen zoals calcium), maar ook de structuur en het feit of ze al dan niet gefermenteerd of verder bereid zijn.
Meerwaarde van de gefermenteerde yoghurtmatrix voor het darmmicrobioom
De incidentie van colorectaalkanker is de laatste decennia sterk toegenomen, onder meer door leefstijlveranderingen en meer obesitas. Het mediterrane voedingspatroon is geassocieerd met een verlaagd risico op colorectaalkanker. Naast volkoren granen, groenten en fruit laten ook melkproducten beschermende effecten zien tegen colorectaalkanker. De zuivelmatrix lijkt hierin ook een rol te spelen volgens Prof. Luigi Ricciardiello. Calcium ingenomen via melkproducten lijkt immers meer effect te hebben dan calcium uit andere bronnen of supplementen zoals calciumcarbonaat.
Uit dieronderzoek blijkt dat gefermenteerde melkproducten zoals kefir een gunstige invloed kunnen hebben door het risico op inflammatie te verminderen. Inflammatie is een belangrijke risicofactor voor colorectaalkanker. Mogelijk is het achterliggende mechanisme een gunstige modulatie van de darmmicrobiota en een groter aanbod aan korteketenvetzuren. Bijkomend onderzoek is nodig.
Herbekijk de presentatie van
Prof. Luigi Ricciardiello (University of Bologna, Italy) (30:35)
Yoghurt is sterk geassocieerd met een verlaagd risico op diabetes type 2. Dr. André Marette suggereert aan de hand van dieronderzoek dat dit mogelijk mee verklaard kan worden door veranderingen in het darmicrobioom en minder metabole inflammatie onder invloed van yoghurt.
Marette besprak verder recent wetenschappelijk onderzoek dat wijst op een positieve invloed van bepaalde metabolieten van vertakte keten aminozuren ten gevolge van fermentatie in yoghurt met bepaalde bacteriestammen. Het gehalte aan deze metabolieten zou lager zijn bij mensen met diabetes type 2. Ook hier is meer onderzoek met verschillende fermentatieculturen nodig.
Herbekijk de presentatie van
Dr. André Marette (Laval University, Canada) (1:34:35)
* Meer over IDF
De ‘International Dairy Federation’ (IDF) is een netwerk van zuivelexperten in verschillende domeinen. Zij delen wetenschappelijke en technische expertise, onder meer ook over voeding, zuivel en gezondheid. Het derde jaarlijkse virtuele IDF ‘Nutrition and Health’-symposium bracht wereldwijd meer dan 400 gezondheidsprofessionals, onderzoekers en experten in het domein samen.
Lees meer
Zuivel en gezondheid
Melk, yoghurt en kaas dragen bij tot een gezonde voeding voor een goede gezondheid. Wat is bewezen en wat vergt bijkomend onderzoek?
Hoeveel melk en melkproducten per dag?
Melk, yoghurt en kaas passen in een gezonde voeding. Hoe kan je optimaal van de voedings- en gezondheidstroeven van zuivel genieten?
