Samen gezond de zomer in, en weer uit

Je bent wat je (omgeving) eet

Samen tafelen? Gezellig. De kans is ook groot dat je je eetgedrag aan dat van je tafelgenoten aanpast (1). Dat gebeurt - vaak onbewust - omdat we de sociale norm willen volgen. Sociale normen zijn impliciete instructies over wat gepast (eet)gedrag is binnen een groep. Gepast gedrag kan bijdragen tot acceptatie in de groep. Wie ongepast gedrag vertoont, kan afkeurende blikken krijgen.
Evolutionair gezien toont de sociale norm volgen ook de weg naar veilig voedsel: wat anderen eten zonder ziek te worden, kan ik ook eten.

Invloed van de sociale omgeving op het eetgedrag

Eten speelt een belangrijke rol in ons sociaal leven. Het is ook opvallend dat we in aanwezigheid van vrienden en familie vaak anders eten dan wanneer we alleen eten. We passen ons eetgedrag aan de omgeving aan onder invloed van drie belangrijke sociale processen: sociale facilitatie, imitatie en ‘impression management’. De drie processen worden verder afzonderlijk besproken maar zijn in de praktijk niet helemaal van elkaar te scheiden (2-8).
Wetenschappelijk onderzoek naar de sociale beïnvloeding van eetgedrag is complex. Heel wat factoren bepalen mee in welke mate sociale processen optreden.  Hoe meer factoren tijdens het onderzoek in rekening kunnen worden gebracht, hoe sterker de resultaten (4,5). Interacties tussen de verschillende factoren maken het evenmin eenvoudig om sociale beïnvloeding van eetgedrag te voorspellen.
 

Sociale facilitatie

Mensen eten doorgaans meer in het bijzijn van anderen dan wanneer ze alleen eten. Vanaf welke leeftijd en in welke omstandigheden sociale facilitatie bij kinderen optreedt, is nog onzeker. De maaltijden met het gezin vallen niet onder het hier beschreven sociale facilitatie-effect. Dagelijks samen met het gezin eten is trouwens van belang om kinderen een gezond eetpatroon bij te brengen.
Hoewel er nog veel onduidelijkheden zijn, suggereren onderzoekers verschillende mogelijke verklaringen voor het sociale facilitatie-effect bij volwassenen (2,3).

• Duur van de maaltijd
  Omdat het leuk is om in gezelschap te eten, blijven we langer aan tafel zitten en worden we langer blootgesteld aan voedsel. Dat kan resulteren in meer voedselinname. Of dit altijd zo is, is niet zeker. De extra tijd aan tafel kan ook worden ingevuld met meer gezellige praatjes. De snelheid waarmee we eten, zou niet beïnvloed worden.
• Samenstelling en grootte van de groep
  We zouden vooral meer eten wanneer de groep bestaat uit vrienden en familie, vermoedelijk omdat we ons dan ook meer ontspannen voelen. Onderzoekers zien ook een correlatie tussen de grootte van de groep en de voedselinname: hoe meer mensen, hoe groter de voedselinname per persoon. Dit fenomeen blijkt moeilijker te verklaren maar kan het gevolg zijn van een langere maaltijdduur en een langere blootstelling aan voedsel.
  Het kan ook liggen aan het feit dat er meer voedsel per persoon wordt voorzien of besteld naarmate de groep groter wordt. Op restaurant bijvoorbeeld worden vaker meer gerechten besteld en gedeeld (bv. tapas, desserts). Wie een etentje organiseert, voorziet meestal ook extra porties. Het is trouwens niet makkelijk om een correcte inschatting te maken van hoeveel de gasten werkelijk zullen eten. De sociale norm om uit beleefdheid je bord leeg te eten kan er ten slotte ook toe bijdragen dat we meer eten in groep.
• Imitatie van eetgedrag
  Eetgedrag imiteren kan leiden tot meer voedselinname. Mensen nemen het eetgedrag van hun tafelgenoot over om te voldoen aan een sociale norm (zie ook ‘Imitatie’). Zij schatten de hoeveelheid die hun tafelgenoot werkelijk eet dikwijls ook te hoog in, waardoor ze zelf ook (te) veel eten. Hoeveel meer er wordt gegeten (A denkt dat B meer eet en B denkt dat A meer eet, wat onbewust kan leiden tot een wedstrijdje om ter meest eten) en wie welk eetgedrag imiteert (hebben grote eters bijvoorbeeld meer invloed op eetgedrag dan kleine eters) ligt bij onderzoekers nog ter discussie.
• Afleiding
  Wanneer we in groep eten, is er meer afleiding en zijn we minder bewust bezig met het eetmoment. De voedselinname wordt zo misschien minder goed ingeschat waardoor we mogelijk meer eten dan normaal.
• Genieten van eten
  Mensen verwennen zich graag met lekker eten en permitteren zich te ‘over-verwennen’ in groep. De groep kan er impliciet of expliciet mee akkoord gaan om zich samen te ‘over-verwennen’ of te overeten, zonder dat iemand zich schuldig hoeft te voelen. Velen beschouwen een etentje met vrienden bovendien als iets occasioneels waarin het voor één keer is toegestaan om meer te eten dan normaal. 
   

Imitatie

Sociale imitatie is het proces waarbij mensen hun eetgedrag één-op-één aanpassen aan het gedrag van hun tafelgenoten. Het eetgedrag van de ander geeft informatie over welk en hoeveel voedsel gepast is om te eten in een welbepaalde situatie. Eet een tafelgenoot weinig, dan zullen we zelf ook minder eten, en omgekeerd. Kiest een tafelgenoot een gezond gerecht, dan gaan we dat mogelijk zelf ook doen.
In welke mate imitatie-effect optreedt, wordt bepaald door een complex samenspel van verschillende factoren (4,5). Mensen die zelf een sterke overtuiging hebben over voeding, zijn minder geneigd om de voedselkeuze van hun tafelgenoot te imiteren. Een kleine eter blijkt meer imitatie-effect te hebben dan een grote eter. Er zou een minder sterk imitatie-effect zijn voor groenten en fruit in vergelijking met dat voor energierijke snacks. Individuele factoren zoals leeftijd, geslacht en gewicht spelen ook mee. Sterk bewijs ontbreekt nog maar mannen zouden minder gevoelig zijn voor het imitatie-effect en obese personen zouden eerder het eetgedrag imiteren van andere mensen met overgewicht. Daarnaast vermoeden onderzoekers dat meer imitatiegedrag optreedt bij personen met een laag zelfbeeld, bij mensen die anderen tevreden willen stellen en naarmate mensen meer gelijkenissen met elkaar vertonen.
 

Impression management

‘Impression management’ slaat op het sociale proces waarbij de voedselkeuze wordt beïnvloed door de indruk die we willen achterlaten bij tafelgenoten. Welk type voedsel we kiezen en hoeveel we ervan eten, geeft informatie over welk type eter we zijn. Er worden ‘vooroordelen’ gevormd en consumptiestereotypes gecreëerd op basis van eetgedrag (6). Impression management zou vooral optreden wanneer de groep bestaat uit mensen die we niet of minder goed kennen.

Eerste hulp bij eten in gezelschap

In goed gezelschap vergeten we soms wat en hoeveel we eten. Met enkele kapstokken kunnen we op een gezonde en bewuste manier genieten van de maaltijd en het samenzijn (6).

Slimme organisatie

• We bieden ons bezoek graag iets te eten en te drinken aan. Vermijd een overaanbod aan eten. Beperk het aantal gerechten dat je aanbiedt of bestel en hanteer aanvaardbare porties. Dubbele porties voorzien is niet nodig. Voorzie vooral extra groenten voor het geval de gasten willen bijnemen. We kunnen uiteindelijk evenveel of misschien zelfs meer genieten van enkele lichte hapjes, een luchtig hoofdgerecht en een kleine zoete zonde bij de koffie.

Laat je niet afleiden van je plan

• Als je uit eten gaat, sta dan op voorhand even stil bij wat en hoeveel je wil eten. Laat je ‘plan’ niet beïnvloeden door de voedselkeuze van je tafelgenoten en durf neen te zeggen tegen extra porties of minder gezonde voedingsmiddelen. Je kan eventueel ook een als-dan-plan maken. Bedenk op voorhand een gepaste reactie voor het geval er zich een situatie voordoet waarbij er wordt aangedrongen om van je plan af te wijken.

Geef zelf het goede voorbeeld

• Speel het rolmodel van de groep. Durf andere (gezondere) keuzes te maken dan de rest van de groep. Als iemand binnen de groep gezonde voedingskeuzes maakt, is de drempel voor de anderen kleiner om dat ook te doen.

Eet bewust

• Bewust of mindful eten betekent aandacht besteden aan alle aspecten die met eten gepaard gaan. Sta stil bij wat en hoeveel je eet. Neem rustig de tijd om te eten, eet traag en kauw goed. Eet je bord niet leeg op automatische piloot en als je voor een extra portie gaat, kies er dan heel bewust voor. Laat je niet al te zeer afleiden door je omgeving en probeer niet te vervallen in ‘onbewust’ eten terwijl de ander praat.